Riječi „Gacko je zlatni rudnik narodne lirske poezije“ oslikavaju i socioekonomsko stanje, koje je stabilno ponajviše zahvaljujući rudniku uglja i termoelektrani. Od oko 11.000 stanovnika, tri i po hiljade zaposlenih (najmanje jedan iz poljoprivrednog domaćinstva) redovno primaju plate prosječno 500 eura, tako da je Gačane, takoreći, zaobišla globalna kriza.
Arheološki biljezi „otkrivaju“ da je Gacko od praistorijskog doba naseljeno, a o njegovoj burnoj istoriji svjedoče brojni zapisi – od prvog pomena u Ljetopisu popa Dukljanina oko 1150. godine.
U Gacku „usidrenom“ na raskrsnici Rimskog puta Nerona – Drač i Dubrovačkog koji vodi ka sjeveru, vječito su se ukrštale kulture Istoka i Zapada, ali i razne vojske, smjenjivale carevine i čemeri što su stizali preko Troglava ili Čemernog, sa kog su motrili mnogi vladari od Sandalja Hranića i Herceg Stjepana naovamo. Tu, na svakojakoj vjetrometini Gačani su bili i ostali stameni, za primjer odvajkada, pa i posljednjih decenija kada su opštinu vinuli među najrazvijenije u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini.
Kriza minula Gacko
Načelnik opštine Gacko Milan Radmilović to objašnjava činjenicom da se „prilično optimalno koriste elektroenergetski i poljoprivredni resursi“. Ova tipično planinska opština, sa gradskim centrom usred Gatačkog polja nadmorske visine 960 metara, prostire se na 726 kvadratnih kilometara. U pedesetak naselja živi oko 11.000 stanovnika, od kojih polovina u gradu.
– Prema prilikama u regionu, zavidan je broj zaposlenih – oko tri i po hiljade, koji redovno primaju platu prosječno oko 500 eura. Socijalnu stabilnost i u situaciji kada je u širem regionu propala industrija, ovdje održavaju Rudnik i Termoelektrana, a budući da je zaposleno najmanje po jedno iz poljoprivrednog domaćinstva, kriza se ne osjeća kao u ostalom dijelu Hercegovine. Snošljiva ekonomska situacija, ali i činjenica da su Gačani prilično tolerantni, osnovne su pretpostavke da ovdje živimo u demokratskoj atmosferi – priča Radmilović.
Struja iz podzemlja
Budući da se rezerve uglja procjenjuju na 250 miliona tona, Radmilović objašnjava da je to za postojeću elektranu dovoljno u narednih 120 godina, ali Elektroprivreda i Vlada RS traže strateškog partnera za gradnju drugog bloka, koji bi zalihe uglja „sagorio“ za duplo kraći period.
Sedamdesetih godina prošlog vijeka započet je, veli Radmilović, i hidroenergetski sistem Gornji horizonti, koji će sve gatačke, nevesinjske i bilećke podzemne vode „ulivati“ u akumulacije za navodnjavanje Fatničkog, Popovog i Dabarskog polja, ali i gradnju hidroelektrane, za koju Vlada RS i Elektroprivreda upravo traže strateškog partnera.
– U toku su i razgovori sa partnerima iz Turske, Njemačke i Kine o izgradnji fabrike cementa, za čiju proizvodnju je gatački laporac najkvalitetniji na prostoru bivše Jugoslavije. U fabrici bi 250 radnika dnevno proizvodili oko 3.500 tona cementa, koji bi se plasirao u regionu, pa i Crnoj Gori, ali i izvozio preko luka Bar i Ploče. Gatački cement bi dobrodošao i u gradnji hidroelektrana u Podrinju, za koje su poodmakle pripreme – kaže Radmilović.
Sačuvati sivo goveče
.
Veoma značajnim Radmilović ocjenjuje i projekat obnove desetkovanog fonda autohtonog gatačkog sivog govečeta, koje sa malo hrane daje isplative količine kvalitetnog mlijeka i mesa.
– Trenutno je oko 4.000 umatičenih krava, što je još priličan fond. Iz opštinskog budžeta subvencioniraćemo uzgoj sive gatačke krave, pasmine još u doba austrougarske vladavine nastale ukrštanjem buše sa viptalskom i montaflonskom, kasnije i oberintalskom rasom. One su za naše podneblje najpogodnije, jer ne zahtijevaju mnogo rada i stalno su na paši, a zimi pojedu prosječno 25 kvintala sijena, što je trećina troška za simentalku koja daje samo duplo više mlijeka. Imajući sve to u vidu, Gacko raspolaže dovoljnim poljoprivrednim resusrima da se udvostruči fond sivog govečeta – objašnjava Radmilović.
Plate redovne
U posljednje dvije decenije asfaltirani su putevi do svih sela, u kojima su stvoreni takvi uslovi da ih više nije popularno napuštati. Takođe, u gradu su prije deset godina bile asfaltirane samo dvije ulice, a ove godine modernizovaćemo posljednje dvije. Kvalitetan je i gradski vodovod, na koji su povezana sva sela obodom Polja, a za dvije godine obezbijedićemo vode za piće i ratarstvo u narednih pola vijeka. Sve je to na tragu ozbiljnog razmišljanja o projektima koji će omogućiti razvoj i nakon što TE iscrpi sve zalihe uglja – naglašava načelnik Radmilović.
Domaćinsko poslovanje, sekretar za finansije Dragan Papović potkrepljuje podacima da iz budžeta, u koji polovinu izdvaja Termoelektrana, opština za oko 200 radnika lokalne uprave i javnih službi redovno isplaćuje plate u prosjeku 550 eura. Gacko je u širem regionu specifično i po tome što su u tranziciji propala samo dva društvena preduzeća, dok sva ostala privatizovana uspješno rade. Malo se koja opština može pohvaliti i izdvajanjima za kulturu i sport, kao što to Gacko čini, počev od sufinansiranja prestižnog naučnog skupa istoričara, izdavaštva i drugih aktivnosti obnovljenog Srpskog društva „Prosvjeta“ (formiranog 1902), kao i likovne kolonije, kulturno-umjetničkih društava „Zelengora“ i „Sava Vladislavić“, guslarskog udruženja „Tešan Podrugović“ – nabraja Papović, uz napomenu da je „prilično razvijen i sport – ženski i muški timovi odbojke već odavno su u vrhu državnih liga, a uspješni su i dva košarkaška, karate i streljački klub“.
Štampa je slobodna
Činjenicu da je Milanu Radmiloviću 64 odsto birača povjerilo četvrti mandat načelnika, nakon što je zapažene rezultate ostvario kao predsjednik Izvršnog odbora i opštine, možda objašnjava i odnos prema medijima.
– Radio Gacko opština u cjelini finansira, ali to nije pravo da utičem na uređivačku politiku. Još 2000. godine sam im, umjesto bilo kakve polemike, na cedulji citirao „Štampa je slobodna“. Što se mene tiče, imaju apsolutnu samostalnost, a na novinarima je da pobijede autocenzuru. Samo tražim da rade profesionalno i po savjesti, jer se jedino tako štiti dostojanstvo profesije i javnosti – tvrdi Radmilović.
Legendarni Gačani
Iznjedrilo je Gacko mnoge istorijske ličnosti, stručnjake, akademike… Plejada viđenih ljudi počinje Altomanom Vojinovićem (1347-1359), srpskim vojvodom i vladarem Huma. Slijedi legendarni hercegovački junak Stojan Kovačević (1821-1911), koji je po želji kralja Nikole sahranjen kraj Saborne crkve u Nikšiću, na čijoj drugoj strani je grob velikog crnogorskog junaka Novaka Ramova Jovovića. Iz Gacka su i dvojica velikana: Sava Vladislavić Raguzijski (diplomata na dvoru ruskog cara Petra Velikog koji je 1728. razgraničio Rusiju i Kinu) i Tešan Podrugović, epski bard srpskog naroda, po čijem je kazivanju Vuk Karadžić zabilježio najviše narodnih pjesama.
Pobjeda, Gojko Knežević
